کاهش خطر ابتلا به دیابت بارداری؛ از پیشگیری تا درمان دیابت بارداری
دوران بارداری یکی از پر استرس ترین دوران ها برای هر یک از زنان بشمار می رود به همین آگاهی از شرایط مختلف در این دوران می تواند از این استرس ها بکاهد.
یکی از این استرس ها می تواند مربوط به عارضه نا آشنای "دیابت بارداری" یا دیابت حاملگی" باشد.
چقدر با این بیماری دیابت حاملگی و عوارض آن آشنایی دارید؟ می دانید چگونه می توانید از آن پیشگیری و یا آن را درمان کنید؟
در این مطلب با تکیه بر شواهد علمی به بررسی دیابت بارداری/ حاملگی و جنبه های مختلف آن می پردازیم؛ از تشخیص و علائم تا نحوه پیشگیری و درمان آن.
تا انتها با ما همراه باشید.
دیابت بارداری چیست و چگونه ایجاد می شود؟
افراد دیابتی و باردار شامل دو گروه عمده هستند:
یکی از افراد دیابتی که پیش از بارداری دیابت داشته اند (pre-existing diabetes )که خود آنها ممکن است دیابت نوع 1 یا دیابت نوع 2 داشته باشند و گروه دوم دیابت بارداری (diabetes gestational) که اولین بار در طی حاملگی(دوران بارداری) تشخیص داده می شود و در بیشتر موارد نوعی از دیابت نوع 2 است. تغییرات فیزیولوژیک ایجادشده در طی بارداری طبیعی میتواند در افراد مستعد زمینه ساز ابتلا به دیابت بارداری باشد. سه ماهه نخست بارداری با تغییر در حساسیت به انسولین همراه است و با افزایش رشد جنین به علت وضعیت ترشح وضعیت مقاومت به انسولین ترشح انسولین نیز افزایش می باید این وضعیت مقاومت به انسولین در سه ماهه سوم به اوج خود میرسد که وابسته به تغییرات هورمونی نظیر استروژن، پروژسترون است
دیابت بارداری یا به اصطلاح انگلیسی GDM) Gestational Diabetes)، نوعی دیابت خوانده می شود که برای اولین بار در یک زن بارداری دیده می شود که پیش از بارداری به دیابت مبتلا نبوده است که در آن عدم تحمل کربوهیدرات وجود دارد که می تواند درجات مختلفی داشته باشد. دیابت حاملگی معمولاً در اواسط بارداری بروز می کند. تقریباً 7٪ از کل حاملگی ها را تحت تأثیر قرار می دهد و بیش از 200000 مورد در هر سال به دنبال دارد. پزشکان اغلب بین 24 تا 28 هفته بارداری تست دیابت از زن باردار می‌گیرند.
از جمله زنان بارداری که در معرض این عارضه هستند می توان به چاقی (BMI>27)، افزایش سن مادر، سابقه خانوادگی نام برد.
دیابت بارداری چه خطراتی برای نوزاد و مادر ایجاد می کند؟
اگر میزان قند خون بخوبی در خانم مبتلا به دیابت بارداری کنترل نشود میتواند برای زن باردار و نوزاد مشکلاتی ایجاد کند:
عوارض دیابت بارداری
- تولد نوزاد با جثه بزرگ
دیابتی که بخوبی کنترل نشده باشد باعث افزایش قند خون جنین میشود درنتیجه جنین بیش از حد تغذیه کرده و بسیار بزرگ (بیش از 4 کیلوگرم) میشود. علاوه بر ایجاد ناراحتی برای زن در طی ماههای آخر حاملگی، یک جنین بزرگ جثه ممکن است در هنگام زایمان هم برای مادر و هم کودک مشکل ایجاد کند. ممکن است مادر برای زایمان نیاز به سزارین داشته باشد. لذا بدلیل فشار بیش از حد بروی شانه های کودک در هنگام زایمان ممکن است با آسیب عصبی به دنیا بیاید.
- فشار خون بالا (پره اکلامپسی)
زنان مبتلا به دیابت اغلب فشار خون بالاتری دارند نسبت به زنانی دیابت ندارند. زمانیکه زن باردار دارای فشار خون بالا، دفع پروتئین در ادرار داشته باشد، اغلب انگشتان دست و پای اون متورم باشد و از بین نرود، به احتمال زیاد وی به به پره اکلامپسی دچار شده است. فشار خون بالا میتواند به زن باردار و جنین وی آسیب برساند. ممکن است منجر به تولد زودهنگام شود و همچنین احتمال بروز تشنج و سکته مغزی در زن در هنگام زایمان شود..
- قند خون پایین (هیپوگلیسمی)
مبتلایان به دیابت که انسولین یا سایر داروهای دیابت مصرف می‌کنند میتواند هیپوگلیسمی ایجاد کنند. قند خون پایین اگر به سرعت درمان نشود می تواند بسیار جدی و حتی کشنده باشد. اگر زنان قند خون خود را مرتبا کنترل کنند و قند خون پایین را زود درمان کنند، می‌توان از پیامدهای جدی قند خون پایین جلوگیری کرد.
اگر دیابت یک زن در دوران بارداری به خوبی کنترل نشده باشد، کودک وی میتواند خیلی سریع بعد از تولد قند خون پایین را بروز دهد. قند خون نوزاد باید پس از زایمان چند ساعت تحت نظر باشد.
دیابت بارداری چگونه تشخیص داده می شود ؟
تمام زنان باردار باید در حدود ماه های 6 یا 7 (مطابق با هفته های 24 تا 28 حاملگی) از نظر این عارضه بررسی شوند، اما زنان با احتمال خطر بالاتر برای ابتلا باید زودتر از این زمان باید مورد ارزیابی قرار گیرند.
نحوه تشخیص نیز بدین گونه است که پزشک آزمایش تحمل گلوکز درخواست می کند. بدین ترتیب مشخص می شود قند خون شما به دنبال مصرف یک ماده ی شیرین چقدر افزایش می یابد و قند خون شما در چه محدوده ای قرار دارد. در صورتی که حداقل یکی از نتایج آزمایش قند خون غیر طبیعی باشد، تشخیص دیابت بارداری قطعی و مراجعه به پزشک و انجام اقدام لازم ضروری است.بطور کلی تست دیابت را 6 تا 12 هفته پس از زایمان بگیرید و پس از آن هر 1 تا 3 سال این تست را تکرار کنید.
مقدار قند خون طبیعی در دوران بارداری
| قند خون ناشتا ( (mg/dl
| ≤92 | طبیعی |
| 93-125 | پردیابتیک (در معرض ابتلا به دیابت بارداری) | |
| ≥126 | غیر طبیعی (مبتلا به دیابت بارداری) |
چند توصیه مهم برای پیشگیری از دیابت حاملگی
- رژیم غذایی سالم داشته باشید
- بطور منظم ورزش کنید (تحرک کافی)
- مرتبا قند خون خود را کنترل کنید
- اگر نیاز بود انسولین دریافت کنید
** مقدار توصیه شده قند و شکر مصرفی از کل مواد غذایی که در طول روز مصرف میشود نباید بیشتر از 25 گرم یا 5 قاشق مرباخوری باشد**.
آیا دیابت بارداری درمان می شود؟
برای اغلب زنان مبتلا به دیابت بارداری، پس از زایمان دیابت از بین می‌رود، اما اگر باقی بماند به آن دیابت نوع دو گفته میشود. حتی اگر دیابت پس از زایمان از بین برود، نیمی از زنانی که به دیابت حاملگی مبتلا بودند بعدا به دیابت نوع دو مبتلا می‌شوند.
برای یک زنی که مبتلا به دیابت بارداری است مهم است که پس از زایمان به ورزش منظم و رژیم غذایی سالم ادامه دهد تا از ابتلا به دیابت نوع دو جلوگیری کند یا به تأخیر بیاندازد.
غالباً دیابت حاملگی از طریق خوردن غذاهای سالم و ورزش منظم قابل کنترل است. اما طبق شواهد علمی دریافت کافی کلسیم در دوران بارداری نقش موثری در درمان و پیشگیری از این بیماری دارد.
نقش مصرف کلسیم در درمان دیابت بارداری
پیش تر در مطالب قبلی در مورد نحوه و ضروت مصرف مکمل های کلسیم در بارداری بصورت مفصل صحبت کردیم. در دوران بارداری جذب کلسیم برای پاسخگویی به نیازهای معدنی شدن استخوان جنین افزایش می‌یابد، لذا میزان مصرف کلسیم مورد نیاز باید افزایش یابد. دریافت مقدار توصیه شده رژیم غذایی (RDA) کلسیم برای زنان باردار 1000 میلی گرم در روز است که بالاترین میزان مصرف قابل تحمل آن 2500 میلی گرم در روز می‌باشد.
شواهد زیادی نشان می‌دهد که مصرف کلسیم در دوران بارداری با خطر کمتر بروز پره اکلامپسی، زایمان زودرس و کاهش خطر ابتلا به عوارض طولانی مدت مادر مانند از دست دادن بیش از حد استخوان همراه بوده است. یافته‌های برخی از مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که دریافت کلسیم با کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 مرتبط است.
یافته ها حاکی از آن است که دریافت سطوح بالاتری از مصرف کلسیم ، به ویژه مصرف محصولات لبنی کم چرب و غلات کامل غنی از کلسیم، با خطر پایینتر بروز GDM همراه است.
مکانیسم‌های بیولوژیکی ارتباط خطر دیابت با دریافت کلسیم به احتمال زیاد به تنظیم کلسیم داخل سلولی باشد که بر حساسیت به انسولین و ترشح انسولین و همچنین تنظیم اشتها و مصرف چربی تأثیر دارد.
کلسیم حتی در زنان مبتلا به دیابت حاملگی میتواند فرایند این بیماری را تا حد بسیار زیادی کنترل کند. در یک مطالعه انجام شده بر روی زنان باردار مبتلا به دیابت حاملگی دیده شد که زنان پس از دریافت مکمل کلسیم به همراه ویتامین d کاهش قابل توجهی در قند خون ناشتا، انسولین، LDL یا کلسترول بد داشتند و همچنین افزایش حساسیت به انسولین و افزایس HDL یا کلسترول خوب مشاهده شد در مقایسه با بیمارانی که پلاسبو دریافت کرده بودند.
به گفته متخصصین مصرف مکمل های کلسیم به علاوه ویتامین D در زنان مبتلا به GDM اثرات مفیدی بر پروفایل متابولیک دارد. این امری بسیار مهم است زیرا افزایش سطح گردش مارکرهای التهابی و اختلال در متابولیسم انسولین در GDM میتواند ابتلای به دیابت نوع 2 (T2D) را بعد از زایمان و عوارض نوزادی را پیش‌بینی کند. اختلال در متابولیسم انسولین در زنان مبتلا به GDM می تواند منجر به عواقب نامطلوب طولانی مدت برای مادر و افزایش عوارض پری ناتال (نوزادان بزرگتر از سن حاملگی ، تروما هنگام تولد، پره اکلامپسی) و عواقب طولانی مدت در فرزندان شود. علاوه بر این، افزایش نشانگرهای التهابی در GDM ممکن است پیشرفت آینده بیماری متابولیک و قلبی عروقی را پیش بینی کند.
منبع
مقاله علمی؛ Gestational Diabetes and Pregnancy
مقاله علمی؛ Risk of Gestational Diabetes Mellitus in Relation to Maternal Dietary Calcium Intake
مقاله علمی؛ دیابت و بارداری