چرا مصرف کلسیم در دوران بارداری اهمیت دارد؟

معمولا در زنان باردار بیش از هر زمانی دیگری به ویتامین ها و مواد معدنی ضروری برای حفظ سلامت خود و جنین نیاز دارند.در این مطلب در مورد چندین علت اهمیت نقش کلسیم در دوران بارداری، عوارض کمبود این ماده معدنی مغذی و مصرف مکمل های کلسیم در بارداری خواهیم پرداخت.

کلسیم: ماده‌ای مغذی در دوران بارداری

وضعیت سلامت و تغذیه‌ای مادران و نوزادان از شاخص‌های مهم بار هر بیماری است. کلسیم فراوان‌ترین ماده معدنی بدن است و برای بسیاری از مکانیسم ها و واکنش های متنوع مانند انقباض عضلات، تشکیل استخوان، عملکرد آنزیم‌ها و هورمون‌ها ضروری است.

دوران بارداری یکی از مراحل آسیب پذیر تغذیه ای در زندگی زنان است و تامین مواد مغذی ضروری برای حفظ سلامتی مادر و جنین لازم است که کلسیم از مواد مغذی با اهمیت در این دوران است.

مکمل کلسیم در دوران بارداری می‌تواند پیامدهای نامطلوب حاملگی را کاهش دهد، به ویژه کاهش خطر ابتلا به اختلالات فشارخون بالا در دوران بارداری، که با تعداد قابل توجهی از مرگ و میر مادران و خطر زایمان زودرس همراه است، که علت اصلی مرگ و میر زودرس نوزادان می‌باشد.

دلایل "اهمیت نقش کلسیم در دوران بارداری" را می توان در 5 مورد زیر خلاصه کرد:

1. انتقال کلسیم از مادر به جنین :

در زمان زایمان، جنین 98% از اسکلت خود را تشکیل داده و تقریبأ 30 گرم کلسیم جمع می‌کند. کلسیم به طور فعال در سراسر جفت منتقل می‌شود (انتقال کلسیم به جفت به پروتئین های حمل و نقل بستگی دارد، که حاملی بین مادر و جنین ایجاد می کند )، با شروع انتقال از مادر به جنین در هفته12 بارداری معمولا در هفته 36 به پیک می‌رسد. 99% جریان کلسیم از مادر به جنین است، و این روند فعال و یک طرفه تا سه ماهه سوم در حال انجام است، روزانه250-350میلی گرم کلسیم جمع می‌شود.

2. پره اکلامپسی (Preeclampsia) :

پره اکلامپسی، که سابقا به آن توکسمی گفته می‌شد، زمانی است که یک خانم باردار دارای علائم فشار خون بالا، دفع پروتئین در ادرار و تورم در پاها و دستها باشد. علائم میتواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. معمولاً در اواخر بارداری (مثلا هفته 34 حاملگی) اتفاق می‌افتد، اگرچه می‌تواند در ابتدای بارداری (هفته 20 حاملگی) یا درست بعد از زایمان رخ دهد. پره اکلامپسی ممکن است منجر به اکلامپسی شود، یک وضعیت جدی که می‌تواند خطرات سلامتی برای مادر و نوزاد داشته باشد و در موارد نادر باعث مرگ می‌شود. زنان مبتلا به پره‌اکلامپسی که تشنج دارند، دچار اکلامپسی شده‌اند. تنها درمان پره اکلامپسی زایمان است. حتی پس از زایمان، علائم پره اکلامپسی ممکن است 1 تا 6 هفته یا بیشتر طول بکشد.

طبق مقالات علمی انجام شده، میانگین خطر ابتلا به پره‌اکلامپسی در افرادی که مکمل‌های کلسیم دریافت می‌کنند (روزانه 1000 میلی گرم) در مقایسه با زنانی که مکمل کلسیم دریافت نکردند، کاهش یافته است.

این مطالعات مصرف مکمل کلسیم با دوزهای بالا(1 گرم روزانه) در دوران بارداری روشی ایمن و نسبتأ ارزان برای کاهش خطر ابتلا به پره‌اکلامپسی می دانند.

بطور کلی، تجویز مکمل کلسیم میزان فشار خون ناشی از حاملگی را کاهش می‌دهد بنابراین با مصرف کلسیم شاید بتوان میزان بروز این عارضه مرگ بار حاملگی را کاهش داد.

3.تاثیر بر ترشح هورمون پاراتورمون (PTH) :

دریافت مقدار کم کلسیم در دوران بارداری ممکن است ترشح هورمون پاراتورمون (PTH)،  افزایش کلسیم داخل سلولی و انقباض عضلات صاف را تحریک کند و یا رینین را از کلیه‌ها آزاد کند و منجر به انقباض عروق و احتباس سدیم و مایعات شود. این تغییرات فیزیولوژیکی می‌تواند منجر به بروز پره‌اکلامپسی شود.

4. زایمان زودرس (Preterm Birth) :

زایمان زودرس به تولد نوزاد قبل از هفته 37 بارداری گفته می‌شود. علل شایع زایمان زودرس شامل حاملگی‌های متعدد، عفونت‌ها و شرایط مزمن مانند بروز دیابت حاملگی(دیابت بارداری) و فشار خون بالا است. با این حال، اغلب هیچ علتی مشخص نشده است

 اما مطالعات مختلف نشان داده‌اند که مکمل کلسیم در کاهش خطر زایمان زودرس در خانم‌هایی که مصرف کلسیم کم داشتند، موثر بوده است. یک روش احتمالی برای عملکرد کلسیم این میتواند باشد که باعث کاهش رها شدن پاراتیروئید و کاهش کلسیم داخل سلول می‌شود و بنابراین انقباض عضلات صاف را کاهش می‌دهد. با استفاده از این مکانیسم، مکمل کلسیم باعث کاهش انقباض عضلات صاف رحم شده و از زایمان زودرس جلوگیری می‌کند.

5. پوکی استخوان (استئوپروزیس) :

با شواهدی مبنی بر اینکه دریافت کلسیم مادر می‌تواند بر رشد استخوان جنین تأثیر بگذارد و به طور بالقوه برنامه رشد اسکلتی جنین را در آینده برنامه‌ریزی کند، ضروری است که زنان در سنین باروری در مورد اهمیت تأمین نیازهای کلسیم خود آموزش ببینند. .زنانی که به مقدار کمی کلسیم مصرف می‌کنند (کمتر از500 میلی گرم در روز) ممکن است در معرض خطر بیشتری برای تخریب استخوان در دوران بارداری قرار گیرند.

 در طول بارداری، به ویژه در سه ماهه آخر، برای پاسخگویی به نیازهای اسکلتی جنین برای معدنی شدن، میزان بسیار زیادی کلسیم از مادر به جنین منتقل می‌شود. به همین ترتیب، در دوران شیردهی از بین رفتن میزان زیادی از کلسیم از طریق شیر مادر وجود دارد. هر دو این اتفاقات منجر به استرس قابل توجهی در هومئوستاز معدنی استخوان (ضعیف شدن ساختار استخوان) در مادر می‌شوند.

در مورد مصرف کلسیم در مادران شیرده میتوانید مطلب زیر بخوانید:

• روش صحیح مصرف کلسیم در شیردهی 

بطورکلی "کمبود کلسیم در بارداری"  می تواند عوارض زیر را به دنبال داشته باشد:

تاثیر کمبود کلسیم بر جنین

• عدم شکل گیری درست استخوانها و دندانهای جنین

• خطر ابتلا به بیماری های قلبی

• عدم تشکیل درست سیستم عصبی و هورمونهای بدن
• ضعف عضلانی
• مشکلات پوستی

چگونه می توان کلسیم را به رژیم غذایی خود اضافه کرد؟

بخشی از کلسیم رژیم غذایی از منابع گیاهی تأمین می‌شود که از جذب بسیار کمی برخورداراند. همچنین، مهارکننده های جذب کلسیم مانند فیتات‌ها و اگزالات‌ها در رژیم گیاه خواری فراوان هستند و باعث کاهش میزان جذب کلسیم از مواد غذایی می‌شوند. اگزلات‌ها نمک‌های نامحلول را با کلسیم رژیم غذایی تشکیل می‌دهند، که در نهایت در مدفوع دفع می‌شود. علاوه براین، جذب کلسیم می‌تواند در اثر کمبود ویتامین دی مختل شود زیرا ویتامین دی عامل اصلی موثر بر جذب کلسیم از روده‌ها است.

زنان با کمبود شدید ویتامین دی به دلیل جذب ضعیف کلسیم، میانگین کلسیم سرمی متوسطی دارند. بنابراین، در جمعیتی که شیوع گسترده‌ای از کمبود ویتامین دی با کمبود دریافت کلسیم در رژیم غذایی وجود دارد، به دلیل انتقال فعال کلسیم از مادر به جنین در حال رشد، این مشکل به احتمال زیاد در دوران بارداری بدتر می‌شود.

برای خواندن بیشتر در مورد اهمیت و میزان مصرف ویتامین دی در دوران باردار می توانید مقاله زیر را بخوانید:

• همه چیز درباره مصرف ویتامین دی در دوران بارداری 

بنابراین، توصیه می‌شود خانم‌هایی که مصرف کم کلسیم دارند، یا باید میزان مصرف مواد غذایی کلسیم‌دار مانند شیر یا پنیر را افزایش دهند و یا مکمل دیگری اضافه کنند که روزانه حدود 1000-600 میلی گرم کلسیم فراهم کند. از دیگر منابع تامین کلسیم در مواد غذایی می توان به انواع دانه ها مانند؛ کنجد، چیا، خشخاش و بذر، سبزیجات برگ دار مانند کلم و اسفناج، غذاهای دریایی مانند ماهی سالمون و ساردین و سایر مواد غذایی مانند  بادام، انجیر، عدس، لوبیا، توفو، بامیه، سویا، غذاهای غنی شده با کلسیم، غلات صبحانه و آب پرتقال نیز از دیگر منابع تامین کلسیم می باشند.

 زنان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز نیاز به ارزیابی دقیق میزان دریافت کلسیم خود دارند زیرا تمایل به نوشیدن شیر کم و مصرف نسبتأ کم کلسیم دارند. زنان همچنین باید در معرض نورکافی خورشید قرار بگیرند و مصرف مکمل ویتامین دی را افزایش دهند.در این میان مکمل های کلسیمی می توانند گزینه ای جایگزین برای افرادی باشند که رژیم خوب و صحیح کلسیمی نداشته اند.مصرف این مکمل ها باید با مشورت پزشک مصرف شود.

چه زمانی به مصرف قرص کلسیم در بارداری نیاز است ؟

مصرف هر گونه مکمل ها و قرص در دوران باردای بسته به نظر و صلاحدید پزشک می باشد ولی در مواردی نیاز به مصرف مکمل ها در بارداری احساس می شود.

همانطور که در در ابتدا توضیح داده شد، کمبود کلسیم در دوران بارداری خطراتی شامل پره اکلامپسی، زایمان زودرس و ... متوجه خانم های باردار می شود لذا کنترل مقدار دریافتی کلسیم توسط پزشک حائز اهمیت است، در صورت کمبود روزانه کلسیم نیاز به مکمل های کلسیم (قرص کلسیم)است که از عوارض آینده روی جنین و مادر جلوگیری کند.

سوال اینجاست که :" از چه ماهی مصرف قرص کلسیم در دوران بارداری شروع شود؟" و یا " قرص کلسیم در بارداری را چه موقع باید مصرف کنیم؟" که در پاسخ می توان گفت؛ 

بر اساس طرح پیشنهادی مکمل یاری کلسیم در زنان باردار منتشر شده از سازمان جهانی بهداشت، زنانی که دارای کمبود کلسیم در رژیم غذایی هستند می توانند روزانه با مقدار مناسب تعیین شده از هفته بیستم تا پایان بارداری استفاده کنند.

بطور کلی برای آشنایی با انواع مکمل های کلسیم و  همچنین سوالات پر تکرار در مورد نحوه مصرف آنها را می توانید از طریق لینک زیر بخوانید:

• نکاتی که باید در مورد انواع مکمل های کلسیم و نحوه مصرف آنها بدانید!

منبع 

سازمان جهانی بهداشت

مقاله علمی؛ Role of calcium during pregnancy​

مقاله علمی؛ Calcium: A Nutrient in Pregnancy

مقاله علمی؛ تاثیر مکمل کلسیم در دوران بارداری بر وزن هنگام تولد

مقاله علمی؛ بررسی اثر تجویز کلسیم مکمل روی کاهش میزان فشار خون ناشی از حاملگی

فایل دستور العمل مکمل یاری کلسیم در زنان باردار از دانشگاه علوم پزشکی تبریز