کلسیم سیترات؛ از خواص شیمیایی تا کاربرد ها و عوارض آن

پیشتر بطور مفصل در مورد انواع مکمل های کلسیم، نحوه مصرف و بهترین زمان مصرف آنها صحبت شد 
و بصورت مختصر در مورد مکمل  کلسیم سیترات نیز توضیح داده شد 
اما در این مطلب بطور اختصاصی قصد داریم تا در مورد مکمل کلسیم سیترات که اخیرا مورد توجه بوده و عوارض بسیار کمتری نسبت به سایر مکمل های کلسیم  دارد بپردازیم مکم

قبل از خواندن این مطلب، می توانید مقاله انوع مکمل های کلسیم که در آن بصورت کلی در مورد نحوه مصرف و سوالات رایج در مورد قرص های کلسیم است بخوانید.
ابتدا از بررسی "سیترات" شروع میکنیم:

سیترات چیست؟

خواص شیمیایی و بیوشیمی

 
سیترات اصلی ترین زیر لایه اساسی در متابولسیم انرژی سلول ها بشمار می رود. در سطح میتوکندری (محل تولید انرژی در سلول های انسان) تولید می شود و نقش مهمی در متابولیسم اکسیداتیو سلول های انسانی دارد.
سیترات یک اسید ضعیف است که در چرخه خاصی تولید می گردد . سیترات نه تنها در چرخه تولید انرژی وجود دارد بلکه در چندین مسیر متابولیکی نیز وجود دارد  و آنها را تنظیم می کند، 

 

سیترات کلسیم چیست؟

کلسیم سیترات (به انگلیسی: Calcium citrate) با فرمول شیمیایی Ca۳(C۶H۵O۷)۲ یک ترکیب شیمیایی است. که جرم مولی آن ۴۹۸٫۴۶ g/mol می باشد. شکل ظاهری آن پودری و سفید رنگ است.

در برخی از کشورها مانند ایالات متحده آمریکا، تری کلسیم سیترات، به سادگی کلسیم سیترات نامیده می‌شود.
سیترات کلسیم نمک کلسیم اسید سیتریک است. این ماده معمولاً به عنوان یک افزودنی غذایی (معمولاً به عنوان نگهدارنده ، اما گاهی برای طعم دهنده) استفاده می شود ، 
و ترکیبی، شبیه به سدیم سیترات است. سیترات کلسیم در برخی مکمل های غذایی کلسیم نیز وجود دارد 
کلسیم سیترات در دو حالت بی آب و آبدار وجود دارد که درصد کلسیم در آنها متفاوت است
کلسیم سیترات (بی آب) 24.1٪ کلسیم و کلسیم سیترات (تتراهیدرات یا 4 آبه) 21.1٪ کلسیم را به صورت توده تشکیل می دهد.تتراهیدرات در طبیعت به عنوان ماده معدنی نامیده می شود.
سیترات کلسیم به مقدار کمی در آب محلول است. کریستالهای سوزنی شکل تری هیدرات دی کلرات تری کلسیم [Ca3 (C6H5O7) 2 (H2O) 2] • 2H2O با سنتز هیدروترمال بدست می آید.

ساختار بلوری شامل یک شبکه سه بعدی است که در آن هشت کاتیون های Ca2 هماهنگ شده توسط آنیون های سیترات و پیوندهای هیدروژن بین دو مولکول آب کریستالی غیر هماهنگ و دو مولکول آب هماهنگ کننده مرتبط می شوند.
این پودر سفید رنگ به عنوان ماده طعم دهنده ، به عنوان یک آنتی اکسیدان در غذاها، تنظیم کننده میزان اسید در مرباها، به عنوان پف‌کننده و در مکمل های کلسیم بدون نسخه مورد استفاده قرار می گیرد.

تولید کلسیم سیترات

سیترات کلسیم واسطه ای در جداسازی اسید سیتریک از فرآیند تخمیر است که توسط آن اسید سیتریک به صورت صنعتی تولید می شود. اسید سیتریک موجود در محلول توسط هیدروکسید کلسیم خنثی می شود و سیترات کلسیم نامحلول کلسیم را تسریع می کند. سپس از بقیه فیلتر شده و شسته می شود تا سیترات کلسیم تمیز شود
.3 Ca (OH) 2 (s) 2 C6H8O7 (l) → Ca3 (C6H5O7) 2 (s) 6 H2O (l)
سیترات کلسیم به این ترتیب تولید می شود و ممکن است با استفاده از اسید سولفوریک رقیق به اسید سیتریک تبدیل شود.

 

کلسیم سیترات و میزان حلالیت آن 

 از انجایی که کلسیم حل شده قابلیت جذب بالاتری دارد.ملحی از کلسیم بهتر است که خاصیت اسیدی بیشتری داشته باشد و وابسته به میزان pH باشد.
حلالیت نمک های کلسیم عمدتا به pH وابسته است. وقتی مکمل های کلسیم وارد معده می شوند ، محیط اسیدی معده نمک ها و یون های کلسیم را حل می کند
حلالیت کلسیم کربنات زمانی که pH معده زیر 6.5 باشد زیاد است بنابراین همیشه توصیه شده است که قرص کلسیم کربنات را همراه یا بلافاصله بعد از غذا مصرف کنید تا از جذب آن اطمینان حاصل شود.
این در حالی است که قرص کلسیم سیترات در هر صورت حلالیت بالایی دارد و به همین دلیل می توان آن را با معده خالی نیز مصرف کرد ولی به هر حال حلالیت هر دوی مکمل های کلسیم، وقتی pH معده زیاد باشد (در محیطی که حالت اسیدی بسیار پایین است) کاهش پیدا می کند بنابراین به همین خاطر است حداکثر دوز مکمل کلسیمی توصیه شده 500 میلی گرم است.
در یک مطالعه بسیار مهم روی این دو مکمل کلسیم مشخص شد که جذب کلسیم سیترات به میزان قابل توجهی  بالاتر بوده به این صورت که 27 درصد در حالت معده خالی و 21 درصد همراه با غذا بیشتر از کلسیم کربنات جذب کلسیم اتفاق افتاده است

 

عوارض کلسیم سیترات 

نگرانی هایی که از عوارض مکمل های کلسیم وجود دارد توصیه می شود ابتدا کلسیم مورد نظر را از منابع غذایی دریافت کنید
در صورت بروز علائم واکنش آلرژیک: کهیر؛ تنفس دشوار، ادرار کم یا زیاد تورم صورت، لب ها، زبان یا گلو، تورم ، افزایش سریع وزن، اسهال , یبوست , سردرد , تهوع , گیجی , استفراغ , کاهش منیزیم خون , بی اشتهایی در صورت وجود هرگونه علائم ذکر شده با پزشک خود تماس بگیرید 
**توجه داشته باشید**
مقادیر بالای کلسیم در خون شما - حالت تهوع ، استفراغ ، یبوست ، افزایش تشنگی یا ادرار ، ضعف عضلات ، درد استخوانها و مفاصل ، سردرگمی ، کمبود انرژی یا احساس خستگی زیاد بدن می شود.

کلسیم سیترات و پوکی استخوان

سیترات نقش مهمی در متابولیسم استخوان ایفا می کند. در حقیقت، سیترات یکی از اجزای اصلی استخوان سالم است ، متابولیسم آن عمدتا در بافت استخوان رخ می دهد
در حقیقت ، هیپرکلسیوریای ایدیوپاتیک (بیماری کلیوی) طولانی مدت یکی از دلایل عمده پوکی استخوان است و می تواند نتیجه افزایش جذب کلسیم روده باعث تعادل منفی کلسیم و در نتیجه از دست دادن استخوان شود.
کاهش میزان جریان کلسیم باعث افزایش مقدار کلسیم ذخیره شده در استخوان و افزایش تراکم استخوان می شود.

کلسیم سیترات و سنگ کلیه

سنگ کلیه توسط انواع نمک های کلسیم تشکیل می شود که شایع ترین آنها اگزالات کلسیم (70-80)) و پس از آن کلسیم فسفات و اسید اوریک است و کلسیم سیترات در بین این نمک ها دیده نمی شود.
این ماده به عنوان مهار کننده بلور کریستال استخوانی در بیماری سنگ کلیه عمل می کند

نقش بیولوژیکی (نحوه عملکرد کلسیم سیترات در بدن)

در طول عملیات حرارتی، به دلیل حلالیت معکوس آن، نسبت به سایر نمک‌های کلسیم کمتر واکنش‌پذیر است. با توجه به قابلیت قابل ملاحظه زیستی آن، کلسیم سیترات بر منابع کلسیم معدنی مانند کربنات کلسیم یا فسفات کلسیم ترجیح داده می‌شود.

تغییرات در دستگاه گوارش ممکن است نحوه هضم و جذب کلسیم را تغییر دهد. برخلاف کربنات کلسیم ، که اسید معده را خنثی می کند ، سیترات کلسیم هیچ تاثیری بر اسید معده ندارد. کربنات کلسیم هضمی سخت تر از سیترات کلسیم دارد ، و کربنات کلسیم خطر "بازگشت اسید" (معده را با تولید اسید بیشتر تکمیل می کند) ،  بنابراین افرادی که به آنتی اسیدها حساس هستند یا در تولید کافی اسید مشکل دارند، مناسب نیست. و بهتر است  قرص سیترات کلسیم را برای مکمل انتخاب کند. طبق تحقیقات اخیر در مورد جذب کلسیم پس از عمل بای پس معده ، ممکن است  سیترات کلسیم باعث افزایش فراهمی زیستی نسبت به کربنات کلسیم در بیماران بای پس معده شود که بعد از عمل ، سیترات کلسیم را به عنوان یک مکمل رژیم غذایی مصرف کنند. این عمدتا به دلیل تغییراتی است که مربوط به محل جذب کلسیم در دستگاه گوارش این افراد است.

چند سوال رایج در مورد کلسیم سیترات؛ 

 

• آیا مصرف سیترات کلسیم را برای شما بی خطر است؟ 

اگر تا به حال بیماری کلیوی؛ سنگ کلیه؛ سرطان؛ یک اختلال غده پاراتیروئیدی. یا وجود مقادیر زیادی کلسیم در خون شما قبل از مصرف این دارو از پزشک یا داروساز مشورت کنید
در صورت بارداری یا شیردهی قبل از استفاده از سیترات کلسیم ، با پزشک مشورت کنید. نیازهای دوز شما ممکن است در دوران بارداری یا در هنگام شیردهی متفاوت باشد

در مورد مصرف کلسیم در بارداری و همینطور مصرف کلسیم در شیردهی می توانید مقالات مربوط را در سایت قسمت مقالات بخوانید 

• چگونه باید سیترات کلسیم را مصرف کنم؟

دقیقاً مطابق دستورالعمل برچسب یا مطابق پزشک خود استفاده کنید.بیشتر یا کمتر از مقدار توصیه شده از آن استفاده نکنید.
شما می توانید سیترات کلسیم را با یا بدون غذا مصرف کنید.
قرص را با یک لیوان آب کامل میل کنید.سیترات کلسیم ممکن است تنها بخشی از یک برنامه کامل درمانی باشد که شامل تغییرات رژیم غذایی نیز می شود. درباره غذاهایی که حاوی کلسیم هستند، بخوانید. با ایجاد تغییر در رژیم غذایی، ممکن است نیاز به دوز سیترات کلسیم شما نیز تنظیم شود. دستورالعمل های پزشک خود را بطور جدی دنبال کنید
در دمای اتاقی به دور از گرما و رطوبت، نگهداری شود.

• اگر یک نوبت خوردن قرص کلسیم سیترات را فراموش کنم، چه اتفاقی می افتد؟ 

به محض یادآوری، مصرف کنید حتی اگرآن زمان برای نوبت بعدی شما باشد، از مقدار از دست رفته خود صرف نظر کنید. برای جبران مقدار از دست رفته داروی اضافی مصرف نکنید.

 

• هنگام مصرف کلسیم سیترات از چه چیزی باید خودداری کنم؟

قبل از مصرف هر نوع مکمل مولتی ویتامین یا  مکمل های معدنی یا آنتی اسیدها هنگام مصرف کلسیم سیترات ، از پزشک یا داروساز بخواهید

 

• چه داروهای دیگری روی سیترات کلسیم تأثیر خواهند گذاشت؟ 

کلسیم سیترات می تواند بدن را برای جذب برخی داروهای خاص سخت کند. اگر داروهای دیگری مصرف می کنید ، حداقل 2 ساعت قبل یا 4 تا 6 ساعت پس از مصرف سیترات کلسیم ، آنها را مصرف کنید.سایر داروها ممکن است با سیترات کلسیم از جمله داروهای بدون نسخه، ویتامین ها و محصولات گیاهی در تعامل باشند. در مورد تمام داروهای موجود در مورد داروهای فعلی و هر دارویی که مصرف آن را شروع کرده یا متوقف کرده اید به پزشک خود بگویید.

 

منبع 

مقاله علمی؛ Calcium citrate: from biochemistry and physiology to clinical applications

مقاله؛ ?What Conditions does CALCIUM CITRATE Treat

مقاله؛ ?What is calcium citrate