از مصرف آهن در دوران بارداری غافل نشوید!
همانطور که می دانید کم خونی وضعیتی است که در آن تعداد گلبولهای قرمز خون پایین می‌آید. کم بودن تعداد گلبولهای قرمز خون باعث می‌شود
که خون نتواند اکسیژن و آهن کافی را حمل کند و این مسأله می‌تواند روی عملکرد سلولهای بدن از جمله سلولهای عصبی، عضلانی و... تأثیر بگذارد. در دوران بارداری، جنینی که در رحم دارید هم به خون شما نیاز دارد.
و این نیاز دو چندان می شود.
و به همین دلیل مهم است که به این مساله توجه کنید که در دوران بارداری دچار کم خونی نشوید
در این راستا این مطلب را آماده کرده ایم تا بتوانیم موضوعات زیر را بررسی کنیم :
- کم خونی در بارداری چگونه است و چگونه می توانیم از آن پیشگیری کنیم؟
- آیا شما در دوران بارداری در معرض کم خونی قرار دارید؟
- چگونه و چه زمانی مصرف آهن در بارداری را شروع کنیم؟
- نیاز واقعی زنان باردار به آهن چقدر است؟
کم خونی در بارداری
همانطور که در ابتدا گفته شد نیاز به حمل اکسیژن توسط گلبول های قرمز در دوران بارداری بسیار مهم و حساس است به همین دلیل ریسک بعضی خانم‌ها در دوران بارداری برای ابتلا به کم خونی بیشتر است از جمله:
- کسانی که از رژیم‌های گیاه خواری سخت یا وگان (گیاه خواری مطلق) پیروی می‌کنند. این خانم‌ها همچنین در معرض کمبود ویتامین ب 12 هم قرار دارند
- خانم‌های مبتلا به بیماری سلیاک یا کرون یا کسانی که سابقه جراحی کاهش وزن داشته و بخشی از معده آنها برداشته شده است
- ریسک بعضی خانم ها در دوران بارداری برای ابتلا به کم خونی فقر آهن بیشتر است از جمله:
- کسانی که دو بارداری پشت سر هم داشته‌اند.
- کسانی که بارداری دوقلویی یا بیشتر را تجربه می‌کنند.
- کسانی که دچار تهوع و استفراغ‌های شدید یا ویار صبحگاهی شدید هستند.
- کسانی که آهن کافی از طریق رژیم غذایی روزانه و مکمل‌های پریناتال (مولتی ویتامین های بارداری)دریافت نمی‌کنند.
- کسانی که قبل از بارداری پریودهای شدید و سنگین داشته‌اند.
- زنانی که در بارداری قبلی سابقه کم خونی فقر آهن داشته‌اند.
علت ایجاد کم خونی در دوران بارداری چیست ؟
انواع مختلف کمخونی ممکن است در بارداری ایجاد شود و بسته به نوع آن، علل به وجود آورنده کم خونی متفاوت است. و بطور کلی در زنانی که در سنین باروری(15 تا 45 سال) قرار دارند شایع ترین علت کم خونی فقر آهن خونریزی به علت قاعدگی سنگین و یا بارداری است و پس از آن رژیم غذایی فقیر از آهن و یا بیماری های روده خاص که می‌تواند میزان جذب آهن را تحت‌تأثیر قرار دهد.
**در مورد رابطه کم خونی و میزان خونریزی در دوران قاعدگی می توانید مطلب زیر را بخوانید:**
1. کم خونی بارداری
در دوران بارداری، حجم خون افزایش می‌یابد. این یعنی شما آهن و ویتامین بیشتری برای ساختن گلبولهای قرمز خون نیاز دارید. بنابراین اگر آهن کافی در بدن‌تان نداشته باشید، دچار کمخونی می‌شوید. این مسأله در دوران بارداری غیر طبیعی نیست، مگر اینکه تعداد گلبولهای قرمز خون بیش از حد افت کند.
2. کم خونی فقر آهن
در دوران بارداری، جنین از گلبولهای قرمز خون برای رشد و نمو، به خصوص در سه ماهه سوم بارداری استفاده می‌کند. اگر شما در مغز استخوان‌تان گلبولهای قرمز اضافی داشته باشید، جنین می‌تواند از این ذخائر در دوران بارداری استفاده کند. زنانی که ذخیره آهن کافی نداشته باشند، در دوران بارداری دچار کمخونی فقر آهن می‌شوند. کم خونی فقر آهن، شایعترین نوع کمخونی در دوران بارداری است. تغذیه مناسب قبل از بارداری برای افزایش ذخائر آهن در زنان اهمیت دارد.
3. کمبود ویتامین ب 12
ویتامین ب 12 اهمیت زیادی برای ساختن گلبولهای قرمز خون و پروتئین دارد. خوردن مواد غذایی حیوانی مانند شیر، تخم مرغ، گوشت و ماکیان می‌تواند از کمبود ویتامین ب 12 جلوگیری کند. زنانی که اصلا از منابع غذایی حیوانی استفاده نمی‌کنند (وگان‌ها یا گیاه خواران مطلق)، بیش از سایرین در معرض کمبود ویتامین ب 12 قرار داشته و اغلب در دوران بارداری به دریافت این ویتامین از طریق مکمل نیاز دارند.
4. کمبود فولات
فولات یکی از ویتامین‌های گروه ب است که برای رشد سلولی در کنار آهن کار می‌کند. اگر در دوران بارداری به اندازه کافی فولات دریافت نکنید، ممکن است دچار کم خونی فقر آهن شوید. استفاده از مکمل فولیک اسید ریسک ابتلای جنین به نقایص مادرزادی مغز و نخاع را کاهش می‌دهد، اما بسیار مهم است که مصرف مکمل اسید فولیک از قبل از بارداری آغاز شده و در هفته‌های اول ادامه پیدا کند.
**برای اطلاعات بیشتر در مورد انواع کم خونی ها و درمان آنها پیشنهاد می کنیم مطلب زیر را از دست ندهید**
علائم کم خونی در دوران بارداری
شما ممکن است در دوران بارداری دچار کم خونی شده باشید، اما علائم خاصی نداشته باشید، مگر اینکه تعداد گلبولهای قرمز خون‌تان بیش از حد افت کند. در این صورت ممکن است دچار یک یا چند نوع از علائم زیر شوید:
- رنگ پریدگی پوست، لب ها، ناخن ها، کف دست ها یا داخل پلک
- احساس خستگی
- احساس سرگیجه و گیجی
- تنفس سخت یا تنگی نفس
- تاکی کاردی یا تندی ضربان قلب
- اختلال در تمرکز
- درد قفسه سینه
- سردی دست و پا
- سردرد
علائم کم خونی در دوران بارداری ممکن است شبیه خیلی از بیماریهای دیگر باشد، بنابراین تشخیص این بیماری چه در دوران بارداری و چه غیر بارداری بر عهده پزشک است.
به همین دلیل با داشتن هر یک از نشانه های بالا حتما با پزشک خود مشورت کنید.
تشخیص کمخونی در بارداری چگونه انجام می شود ؟
کم خونی در بارداری معمولا به دنبال یک آزمایش ساده خون تشخیص داده شده و مواردی مانند هموگلوبین و هماتوکریت برای تشخیص آن کنترل می‌شود.
ذخایر بالای آهن با افزایش خطر دیابت نوع 2 در زنانی که عوامل خطر دیابتی نداشته اند همراه بوده است
(**هموگلوبین بخشی از خون است که اکسیژن را از ریه‌ها به سایر بافت‌های بدن حمل می‌کند.**
**هماتوکریت نسبت گلبولهای قرمز را در حجم مشخصی از خون مشخص می‌کند. **)
**هماتوکریت نسبت گلبولهای قرمز را در حجم مشخصی از خون مشخص می‌کند. **)
کم خونی شناخته شده در اوایل بارداری می تواند منجر به مشکلات زایمان زودرس و وزن کم تولد شود، در حالی که کم خونی شناخته شده در سه ماهه سوم بیشتر ناشی از افزایش حجم پلاسمای مادر است بنابراین باید بین این نوع کم خونی با کم خونی فقر آهن واقعی تفاوت قائل شد.
عوارض کم خونی در بارداری را جدی بگیرید
کم خونی در بارداری و تولد نوزاد نارس
بطور کلی کم خونی فقر آهن در دوره بارداری با کمبود انرژی و آهن دریافتی، افزایش خطر زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد در ارتباط است
کم خونی در بارداری باعث می‌شود که جنین نتواند به اندازه کافی رشد کرده یا با وزن پایین متولد شود. علاوه‌بر این کم خونی در بارداری می‌تواند منجر به زایمان زودرس شده و خستگی ناشی از این کمخونی، ریکاوری و بازگشت به حالت طبیعی را بعد از زایمان برای مادر، سخت می‌کند. از سوی دیگر بعضی مطالعات نشان داده است که کمخونی در بارداری می‌تواند ریسک مرگ جنین را قبل و بلافاصله بعد از تولد و همچنین افسردگی پس از زایمان را بالا ببرد.
راه های درمان کم خونی در بارداری
درمان کمخونی در بارداری بسته به علائم، سن و وضعیت سلامت عمومی مادر متفاوت است. علاوه‌بر این شدت کمخونی نیز در انتخاب یک روش درمانی خاص توسط پزشک اهمیت دارد.
مصرف مکمل های آهن در بارداری
مکمل‌های پریناتال معمولا حاوی آهن هم هستند. بنابراین مصرف مکمل‌های پریناتال می واند از بروز کم خونی فقر آهن در بارداری پیشگیری کند. در بعضی موارد ممکن است پزشک برای شما مکمل آهن را به صورت جداگانه نیز تجویز بکند. برای افزایش جذب آهن می‌توانید قرص آهن را همراه با آب میوه مرکباتی مانند پرتقال مصرف کنید. از طرف دیگر، مصرف داروهای ضد اسید معده می‌تواند جذب آهن در بدن را سخت کند. مصرف مکمل های آهن می‌تواند باعث ایجاد تهوع یا تیره شدن رنگ مدفوع (سبز تیره یا سیاه) شود و یا می تواند منجر به یبوست شود.
زمان شروع و دوز مصرف مکمل آهن در بارداری
زمان مناسب برای شروع مصرف مکمل آهن با دوز 30 میلی گرم در روز بعد از حدود هفته 12 بارداری (آغاز سه ماهه دوم بارداری) است ، زمانی که آهن مورد نیاز بارداری افزایش می یابد
در حال حاضر در ایران به کلیه مادران باردار سالم و مبتلا به کم خونی فقر آهن مکمل آهن داده می شود. مصرف مکمل آهن بصورت روزانه باعث ایجاد عوارض جانبی گوارشی نیزمی شود بنابراین مکمل آهن با مشورت پزشک و با دستور پزشک باید مصرف شود.
نیاز واقعی زنان باردار به آهن چقدر است؟
یا بعبارتی "میزان دوز آهن مورد نیاز زنان باردار چقدر است؟"
بنابر توصیه سازمان بهداشت جهانی برای پیشگیری از کم خونی در بارداری، وزن پایین هنگام تولد و زایمان زودرس، مصرف مکمل آهن با 30 تا 60 میلی‌گرم آهن المنتال (elemental) و 400 میکروم گرم اسید فولیک است. معادل میلی‌گرم آهن المنتال، 300 میلی‌گرم فروس سولفات هپتاهیدرات، 180 میلی‌گرم فروس فومارات و 500 میلی‌گرم فروس گلوکونات است.
در انواع آهن و بهترین نوع اهن نیز می توانید از طریق مقاله " انتخاب بهترین مکمل آهن" اطلاعات خود را بیشتر کنید.
**برای شناخت از ترکیبات مکمل آهن در سوپرابیون می توانید روی لینک زیر کلیک کنید**
آیا راهی برای پیشگیری از کم خونی در بارداری وجود دارد؟
تغذیه مناسب پیش از بارداری، نه تنها می‌تواند از بروز کم خونی در بارداری جلوگیری کند، بلکه به تکمیل ذخائر بدن نیز کمک می‌کند. داشتن رژیم غذایی متعادل، متنوع و متناسب، قبل و در دوران بارداری سطح آهن و سایر مواد مغذی را که برای رشد جنین لازم است، بالا نگه می‌دارد.
جایگزین قرص آهن در بارداری و پیشگیری از کمبود آهن در بدن
منابع خوب آهن در رژیم غذایی شامل انواع گوشت‌ها، مرغ و ماکیان به خصوص آنهایی که گوشت تیره‌تری دارند و ماهی است. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، توصیه می‌کند که خانم های باردار حداقل 240 تا 360 گرم ماهی در هفته مصرف کنند (ماهی‌هایی که آلودگی به جیوه نداشته باشند).
از دیگر منابع آهن در رژیم غذایی می‌توان به سبزیجات برگ سبز تیره، خانواده کلم‌ها مانند بروکلی، حبوبات، نان‌های کامل تخمیری، برنج و ماکارونی غنی شده با آهن اشاره کرد.
متخصصان همچنین توصیه می‌کنند که همه خانم‌ها در سنین باروری و زنان باردار از مکمل اسید فولیک حاوی حداقل 400 میکروگرم اسید فولیک به صورت روزانه استفاده کنند. فولات شکل قابل دسترس اسید فولیک در مواد غذایی است و از منابع خوب این ویتامین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سبزیجات برگ سبز تیره، حبوبات، مرکبات و آب مرکبات و اغلب توت‌ها، غلات آماده صبحانه غنی شده، محصولات غلاتی غنی شده و... .
آهنی که از منابع حیوانی تأمین می‌شود، به راحتی در بدن جذب می‌شود، اما برای افزایش جذب آهن گیاهی و همچنین منابع ویتامین سی را مصرف کنید.
منابع
مقاله علمی؛ Anemia and Pregnancy
مقاله علمی؛ Anemia in Pregnancy
مقاله علمی؛ Anemia during Pregnancy
مقاله علمی؛ تاثیر مصرف پیشگیرانه مکمل آهن بر وضعیت آهن مادری و نتیجه بارداری
مقاله علمی؛ Iron Nutrition During Pregnancy